Ομιλία Αναπληρωτή Υπουργού Υγείας Ανδρέα Ξανθού στο Συνεδρίο Mental Health Conference Health 26- 05-2015

26/05/2015

Γραφείο Τύπου

Αν. Υπουργού Υγείας

Αθήνα, 26 Μαϊου 2015

Political Imperatives and Economic Challenges in Times of Crisis

Εναρκτήρια Ομιλία

Ανδρέας Ξανθός

Αναπληρωτής Υπουργός Υγείας

Από την ασυλική λογική στην κοινοτική φροντίδα ψυχικής υγείας

Αξιότιμοι διοργανωτές του Συνεδρίου

Αγαπητοί συνάδελφοι

Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε σε μια πολύ κρίσιμη καμπή για την κοινωνία και τη χώρα. Εδώ και 4 μήνες διεξάγεται στα θεσμικά όργανα της Ευρώπης μια πρωτοφανής πολιτική σύγκρουση με αντικείμενο μια νέα ισότιμη και αξιοπρεπή θέση της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Για πρώτη φορά έχει αμφισβητηθεί από μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση η κυρίαρχη συνταγή στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση της κρίσης. Γι’ αυτό ακριβώς , για να μην υπάρξει δηλαδή «πολιτικό δεδικασμένο» κατά της λιτότητας , το ευρωπαϊκό οικονομικό και πολιτικό κατεστημένο αρνείται να υποχωρήσει και να αποδεχθεί την κυρίαρχη βούληση ενός λαού που αξιώνει από τους δανειστές μια βιώσιμη συμφωνία για το χρέος και για τη χρηματοδότηση της χώρας με αναπτυξιακή προοπτική . Αρνείται το δικαίωμα μιας χώρας να θέσει διαφορετικές πολιτικές προτεραιότητες , με έμφαση στην προστασία των αδύναμων και την κοινωνική συνοχή, στο Κράτος Πρόνοιας , στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα και στα δημόσια αγαθά . Επιδιώκουμε και προσβλέπουμε σε ένα έντιμο και αξιοπρεπή συμβιβασμό που θα επιτρέπει στην κυβέρνηση να υλοποιήσει το πρόγραμμα κοινωνικής ανακούφισης , επανεκκίνησης της οικονομίας και αποκατάστασης του Κράτους Δικαίου και της Δημοκρατίας στη χώρα. Σ’ αυτό το πρόγραμμα , η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης και της υγειονομικής φτώχειας , καθώς και η στήριξη της δημόσιας περίθαλψης, συνιστούν κορυφαία και αδιαπραγμάτευτη πολιτική προτεραιότητα .

Ειδικά για τον τομέα της Ψυχικής Υγείας , όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν, με τον νόμο 815, και συνεχίστηκε με τα προγράμματα Ψυχαργώς. Είναι αλήθεια πως πολλά πράγματα έχουν γίνει μέχρι σήμερα και πως το τοπίο της Ψυχικής Υγείας έχει αλλάξει σημαντικά στα χρόνια αυτά.

Είναι όμως επίσης αλήθεια πως πολλά πράγματα δεν έγιναν ακριβώς όπως σχεδιάστηκαν, υπήρξαν αρκετές αστοχίες και λάθη σχεδιασμού και εφαρμογής, ενώ και ο σχεδιασμός που έγινε ήταν ετεροβαρής και μονόπλευρα προσανατολισμένος στην αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών και όχι στην πρόληψη της ψυχικής νόσου. Παράλληλα βεβαίως ενυπήρχε η έμφυτη σε ανάλογα συστήματα αντίσταση στην αλλαγή, αντίσταση που αφορούσε - και δυστυχώς εξακολουθεί συχνά να αφορά-όχι μόνον μέρος της κοινότητας , αλλά και μέρος τόσο των πολιτικών ηγεσιών όσο και των επαγγελματιών της ψυχικής υγείας.

Στις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες, ήλθε τα τελευταία χρόνια να προστεθεί και η οικονομική και κοινωνικήν κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, κρίση που έπληξε ιδιαίτερα τόσο τους ασθενείς όσο και τη λειτουργία των ψυχιατρικών δομών. Δυστυχώς η έννοια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης τα τελευταία χρόνια διαστρεβλώθηκε, συκοφαντήθηκε, κακοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για τη νεοφιλελεύθερη πολιτική , που μόνο στόχο είχε την περιστολή των δημόσιων δαπανών για την ψυχική υγεία.

Πολλές δομές βρίσκονται πλέον στο όριο της κατάρρευσης, ενώ η ανάπτυξη των τόσο αναγκαίων νέων δομών προσκρούει στην οικονομική ασφυξία που έχει επιβληθεί στη χώρα μας. Και αυτό, τη στιγμή που έγκυρες μελέτες επισημαίνουν πως ο αριθμός των ατόμων που παρουσιάζουν ψυχιατρικά προβλήματα αυξάνεται διαρκώς και δημιουργούνται συνεχώς και νέες ανάγκες, κυρίως ως αποτέλεσμα της ανθρωπιστικής κρίσης και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών, για παράδειγμα, δείχνει πως ο επιπολασμός της Μείζονος Κατάθλιψης έχει αυξηθεί από το 3.3% που ήταν το 2008 στο 8.2% το 2011 και στο 12% το 2013. Επίσης, μια μεγάλη διεθνής μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε ένα από τα εγκυρότερα ιατρικά περιοδικά, το BMJ, έδειξε με πολύ καλή τεκμηρίωση ότι στα χρόνια των μνημονίων αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός αυτοκτονιών στη χώρα μας και, το σημαντικότερο, η αύξηση αυτή του αριθμού των αυτοκτονιών συνδέθηκε με συγκεκριμένες χρονικές περιόδους κατά τις οποίες εφαρμόστηκαν συγκεκριμένα μέτρα λιτότητας.

Μελέτη της ερευνητικής ομάδας του Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, επίσης, δείχνει πως το 40% των ανθρώπων που πάσχουν από κάποιο χρόνιο σωματικό νόσημα και που αναζητούν φροντίδα στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών των Γενικών Νοσοκομείων πάσχει από κάποια Μείζονα Ψυχιατρική Διαταραχή, με το 1/3 να παρουσιάζει Μείζονα Κατάθλιψη και το ¼ να παρουσιάζει κάποιου βαθμού κίνδυνο αυτοκτονίας.

Στο τοπίο αυτό θα πρέπει να προστεθεί και ένα πρόβλημα που αναδύεται μέσα στην κρίση: Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός εισαγγελικών εντολών και ακούσιων νοσηλειών, ο οποίος έχει φθάσει σε ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά και αφορά συχνά πάνω από το 60% των νοσηλειών στα Ψυχιατρικά Τμήματα είτε των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων είτε των Ψυχιατρικών Κλινικών των Γενικών Νοσοκομείων. Υπολογίζεται πως χρειαζόμαστε πλέον 4 κλίνες κάθε μέρα για κάθε εκατομμύριο πληθυσμού για ακούσιες νοσηλείες. Πράγμα που σημαίνει πως στην Αττική χρειαζόμαστε κατ’ εκτίμηση πάνω από 20 κλίνες κάθε μέρα μόνον για τη νοσηλεία ασθενών κατόπιν εισαγγελικής εντολής. Και όπως η καθημερινή εμπειρία δείχνει, κάτω από την πίεση αυτή η πλήρης αποδιοργάνωση των ψυχιατρικών κλινικών είναι πλέον γεγονός.

Η πρόσφατη κρίση έχει συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση αυτή των εισαγγελικών εντολών, καθώς έχει οδηγήσει ανάμεσα στα άλλα σε απώλεια κοινωνικών δεσμών, μείωση της ανοχής στη διαφορετικότητα, επανεμφάνιση του στίγματος και υιοθέτηση μηχανισμών άρνησης, απόρριψης και εξοβελισμού του ψυχικώς πάσχοντα.

Στο ζοφερό αυτό τοπίο καλούμαστε να επανατοποθετηθούμε σε σχέση με τα όραμά μας για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Καλούμαστε να αποφασίσουμε τι θέλουμε, πώς το θέλουμε και με ποιους τρόπους θα ξεκινήσουμε την υλοποίηση του.

Βασική πολιτική μας στόχευση είναι η αλλαγή παραδείγματος, η αποκατάσταση του πραγματικού νοήματος και η εμβάθυνση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

Σήμερα, λοιπόν, είναι περισσότερο επιβεβλημένος από ποτέ ο επανασχεδιασμός της πολιτικής για την ψυχική υγεία, η θέσπιση νέων στόχων, η ενίσχυση των δημόσιων δομών παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ο ουσιαστικός έλεγχος των ΜΚΟ και των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών, η στήριξη του θεσμού των ΚΟΙΣΠΕ ωε σχήμα επαγγελματικής και κοινωνικής επανένταξης και χειραφέτησης των ψυχικά ασθενών, η πραγμάτωση, επιτέλους, της πολυσυζητημένης τομεοποίησης και η επαναδιαπραγμάτευση των δεσμεύσεων της χώρας με τους κοινοτικούς εταίρους. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούμε να μιλάμε για τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιβίωση αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα στη μόνη δυνατή κατεύθυνση, εκείνη της Ολοκληρωμένης Περίθαλψης με κύριο προσανατολισμό την Κοινότητα και την εξατομικευμένη φροντίδα.

Σε αυτό το πλαίσιο, αδήριτη είναι η ανάγκη ενεργοποίησης και στελέχωσης των δομών που υπάρχουν, ο επανασχεδιασμός της χωροθέτησής τους με βάση τις ανάγκες του πληθυσμού και μετά από εκτίμηση και αξιολόγηση της λειτουργικότητάς τους, αλλά και η ανάπτυξη νέων (όπως π.χ. Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων), όπου οι πραγματικές ανάγκες το επιτάσσουν. Η παρέμβαση αυτή όμως, όπως αντιλαμβάνεστε, έχει αναγκαστικά ένα μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.

Μια πιο άμεση παρέμβαση είναι αυτή που αφορά στην πραγμάτωση της τομεοποίησης. Και με τον όρο αυτό εννοούμε τη δημιουργία ολοκληρωμένων και λειτουργικών δικτύων ανά τομέα. Προτεραιότητα είναι ο επανασχεδιασμός των Τομέων Ψυχικής Υγείας και η εκχώρηση αποφασιστικών αρμοδιοτήτων στις Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας.

Σκοπός είναι να ενισχυθεί η κοινοτική φροντίδα και να δοθεί έμφαση στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και την πρόληψη. Το σύστημα πρέπει να λειτουργήσει πλέον στη βάση ενός Δικτύου και η φορά της κατεύθυνσης των περιστατικών θα πρέπει να είναι φυγόκεντρη και όχι κεντρομόλος. Δηλαδή, από το Γενικό Νοσοκομείο προς την Κοινότητα και το Κέντρο Ψυχικής Υγείας και όχι από την Κοινότητα προς το Γενικό Νοσοκομείο.

Στόχος μας, θα πρέπει να είναι η αναζωογόνηση των Κέντρων Ψυχικής Υγείας και όλων των κοινοτικών δομών που προσαρτώνται σε αυτά, η διείσδυση στην κοινότητα είτε μέσω των ίδιων των Κέντρων Ψυχικής Υγείας είτε μέσω κινητών μονάδων αστικού τύπου και η συνακόλουθη παροχή φροντίδας και θεραπείας στο σπίτι, η ανάπτυξη οργανωμένων τμημάτων οξέων σε όλα τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων, η διασφάλιση της συνέχειας στη φροντίδα αλλά και κυρίως η αγωγή ψυχικής υγείας στην κοινότητα και η πρόληψη.

Εάν δεν αναπτυχθεί η πρωτοβάθμια φροντίδα ψυχικής υγείας και η διασύνδεσή της με τις υπόλοιπες υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και την συνακόλουθη ανάπτυξη της συνεργατικής φροντίδας, εάν δεν προωθηθούν στρατηγικές πρόληψης , εάν δεν αλλάξει το κυρίαρχο ψυχιατρικό παράδειγμα και εάν δεν ακούσουμε τις πραγματικές ανάγκες που αναδύονται από τα τραυματικά βιώματα των ασθενών, κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης θα παραμείνει κενό γράμμα και θα καταρρεύσει.

Στη βάση αυτή, θα χρειαστεί νομίζουμε να επανεξεταστεί το θεσμικό πλαίσιο των ακούσιων εισαγωγών. Παρόλο που η μεταρρύθμιση του συστήματος όσον αφορά στο ζήτημα αυτό απαιτεί χρόνο και εμπλοκή συναρμόδιων υπουργείων και υπηρεσιών (ψυχιατρικών, εισαγγελικών και αστυνομικών), μια θεσμική παρέμβαση εδώ μπορεί και θα πρέπει να αποτελέσει ένα πρώτο, σημαντικό βήμα που αφενός μεν θα έχει ως αποτέλεσμα την αποσυμφόρηση των νοσοκομείων, αφετέρου, και το κυριότερο, θα συμβάλλει στην προάσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών .

Η διασφάλιση, όμως της νέας κατεύθυνσης, χρειάζεται και ενός βαθμού θεσμική θωράκιση. Απαιτείται, δηλαδή, ένας τρόπος θεσμικής εμπέδωσης του πνεύματος που θα διαπνέει την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση. Και για το σκοπό αυτό, αναγκαία είναι η θέσπιση κατευθυντήριων οδηγιών σχετικά με τον τρόπο που θα διεξάγεται η νοσηλεία ενός οξέος περιστατικού (συμπεριλαμβανομένης της ακούσιας νοσηλείας) και σχετικά με τον τρόπο που θα διασφαλίζεται η συνέχεια στη φροντίδα.

Πάνω απ’ όλα όμως αυτό που επείγει είναι να διασφαλίσουμε την επιβίωση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας και την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, με σεβασμό στα δικαιώματα και στην αξιοπρέπεια εργαζομένων και ασθενών , διατηρώντας ζωντανό το όραμα και το πρόταγμα μιας ουσιαστικής και πραγματοποιήσιμης Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης .

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση και εύχομαι καλή επιτυχία στο Συνέδριο σας!